Władysław Grabski – ojciec polskiego złotego

Był postacią, o której z pełnym przekonaniem można powiedzieć: fachowiec, mąż stanu i polityk propaństwowy. Władysław Grabski, znany przede wszystkim jako autor reformy walutowej, dla budowy II RP dokonał o wiele więcej.

19 grudnia 1923 prezydent Stanisław Wojciechowski powołał rząd pod prezesurą Władysława Grabskiego, który jednocześnie został ministrem skarbu.

W swoich wspomnieniach „Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej”, Władysław Grabski pisał: „Musiał przeto powstać rząd bezpartyjny zdecydowany na przeprowadzenie reformy walutowej i użycie w tym celu wszystkich rozporządzalnych środków naszego społeczeństwa i dający jednocześnie gwarancję, że uchroni nawę państwową od wstrząśnień społecznych i politycznych. Zadanie takie przypadło mnie w udziale. W chwili obejmowania urzędu premiera, Władysław Grabski miał 49 lat i cały bagaż doświadczeń w pracy państwowej i, co być może najważniejsze, odpowiednie do tego kompetencje”.

Obejmując urząd premiera, był już politykiem doświadczonym i jak nikt inny zdolnym do wyprowadzenia kraju z kryzysu. 20 grudnia 1923 podczas Exposé sejmowego zapowiedział szybkie zrównoważenie budżetu, reformę walutową i projekt ustawy dającej rządowi nadzwyczajne uprawnienia. Energiczne działania Grabskiego szybko zaczęły przynosić skutki. Wzrosła ściągalność podatków, zmniejszono radykalnie wydatki państwowe.

Zagraniczne doświadczenie

Przyszły premier urodził się 7 lipca 1874 w Borowie koło Łowicza. Pochodził z typowej ziemiańskiej rodziny. Po ukończeniu Gimnazjum Filologicznego w Warszawie wyjechał na studia do Paryża. Tam rozpoczął naukę w Ecole des Science Politiques, studiując jednocześnie historię i ekonomię na Sorbonie. W kolejnych latach przebywał w Halle, gdzie poświęcał się studiom rolniczym. W tym czasie jego poglądy wyraźnie ewoluowały – od socjalistycznych w kierunku liberalnych i solidarystycznych. Ze względu na śmierć ojca musiał przerwać studia rolnicze i powrócić do kraju. Zarządzając rodzinnym majątkiem, zaangażował się jednocześnie w działalność społeczną i polityczną.

W 1904 roku współzakładał nielegalny, związany z endecją Związek Pracy Narodowo – Politycznej. Rok później za swoją działalność został przez władze rosyjskie uwięziony. W tym czasie związał się z Narodową Demokracją i jako jej przedstawiciel trzykrotnie zasiadał w rosyjskiej Dumie. W czasie I wojny światowej jako wiceprezes Centralnego Komitetu Obywatelskiego zajął się niesieniem pomocy Polakom w Rosji, dokąd wyjechał po zajęciu Królestwa przez Niemców. Wrócił po rewolucji październikowej i niemal natychmiast został aresztowany przez Niemców i osadzony w twierdzy modlińskiej. Po odzyskaniu niepodległości rzucił się w wir pracy państwowej. Jako prezes Głównego Urzędu Likwidacyjnego, instytucji, która zajmowała się rozwiązaniem kwestii rozrachunków zobowiązań finansowych z czasów wojny, wszedł w skład polskiej delegacji na konferencję wersalską.

Podnieść gospodarkę po wojnie

Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości, były dla młodego polskiego państwa niezwykle trudne. Walka o granice, powstrzymanie nawały bolszewickiej i stworzenie, jak pisał Stefan Żeromski, z „trzech nierównych połówek” prawdziwego państwa wymagało ogromnego wysiłku. Jednym z najważniejszych problemów była reforma finansów państwa. W końcu 1923 roku sytuacja była wręcz tragiczna.

Inflacja przeradzała się w hiperinflację, w październiku wynosiła już 360 procent miesięcznie. Kurs marki polskiej w stosunku do dolara amerykańskiego rósł w zastraszającym tempie, osiągając w styczniu 1924 roku rekordowy poziom. Za jednego dolara płacono w tym czasie 10 milionów marek. Pensje trzeba było wydawać tuż po jej otrzymaniu, bo po kilku godzinach za tygodniową wypłatę można było kupić najwyżej paczkę papierosów.

Kryzys państwa

Równie niestabilnie wyglądała sytuacja polityczna. Powołany w maju 1923 roku tak zwany rząd Chjeno – Piasta, pod prezesurą Wincentego Witosa zaczął borykać się z falą strajków i manifestacji. Wobec strajku kolejarzy, rząd wprowadził militaryzację kolei. Jesienią 1923 roku w Krakowie polała się krew. 6 listopada podczas tłumienia manifestacji policja użyła ostrej amunicji, po obu stronach byli ranni i zabici. Niespokojnie było też na Kresach Wschodnich, gdzie swobodnie grasowały komunistyczne bandy wysyłane z terenu ZSRS.

Młode polskie państwo, po raz kolejny od czasu zamordowania prezydenta Gabriela Narutowicza stanęło przed poważnym kryzysem politycznym. Politycy z lewa i prawa coraz głośniej przebąkiwali o potrzebie wprowadzenia silnej władzy, co tak naprawdę równało się zamachowi stanu. W tej sytuacji jedyną szansą było powołanie pozaparlamentarnego rządu, który mógłby liczyć na poparcie większości stronnictw politycznych.

Przygotowania do zmian

W grudniu 1919 roku Grabski został ministrem skarbu. Już wtedy planował reformę walutową, zabiegając w tym celu o pożyczkę amerykańską. W czerwcu 1920 roku po kolejnym kryzysie rządowym, po raz pierwszy stanął na czele pozaparlamentarnego rządu. Jego prezesura przypadła na trudny czas odpierania nawały bolszewickiej, w tym czasie, między innymi starał się o przeprowadzenie reformy rolnej i powołanie Banku Polskiego. Z jego inicjatywy powołana została Rada Obrony Państwa. W wyniku kolejnego przesilenia rządowego 24 lipca podał się do dymisji.

Reforma monetarna

Premier przygotował utworzenie Banku Polskiego, która to instytucja jako jedyna mogła emitować nową walutę – złotego polskiego. Bank był spółką akcyjną, co skutecznie uzależniało go od rządu i ewentualnych nacisków politycznych. 28 kwietnia 1924 Bank Polski rozpoczął skup marek po kursie 1,8 miliona marek polskich za 1 złotego. Za 1 dolara trzeba było zapłacić 5,18 złotego. Reforma walutowa, przeprowadzona bez pomocy finansowej z zewnątrz była wielkim sukcesem rządu i przede wszystkim samego Grabskiego.

Rząd Grabskiego skutecznie przeprowadzał też inne reformy. W lutym 1925 roku przy wydatnym współudziale brata premiera, Stanisława Grabskiego podpisany został konkordat. Z kolei w lipcu tego samego roku uchwalona została, długo oczekiwana, ustawa o reformie rolnej, która w znacznym stopniu rozładowała głód ziemi wśród chłopów. Do niewątpliwych sukcesów rządu należy też zaliczyć powołanie Korpusu Ochrony Pogranicza. Dzięki temu w kolejnych latach udało się skutecznie opanować sytuację na wschodnich rubieżach państwa.

13 listopada 1925 Władysław Grabski podał swój rząd do dymisji. Powodem rezygnacji był brak wsparcia ze strony Sejmu i konflikt z Bankiem Polskim. Grabski odchodził rozgoryczony i nigdy już do czynnej polityki nie wrócił. W kolejnych latach zajął się pracą naukową. W latach 1926 – 28 pełnił funkcję rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Założył też Instytut Socjologii Wsi. Zmarł 1 marca 1938, pochowany został na Powązkach. W opinii wielu historyków znaczenie reformy walutowej dla młodego polskiego państwa było równie ważne jak bitwa warszawska.

Materiał przygotowany na podstawie www.polskieradio.pl – 19.12.2015